การเงินของภูมิภาคเอเชีย : พร้อมเผชิญความท้าทาย

Covid-19 สร้างความเสียหายต่อหลายธุรกิจและเศรษฐกิจของหลายประเทศ ในขณะที่กิจกรรมทางเศรษฐกิจกำลังฟื้นตัวขึ้นได้อย่างช้าๆ นั้นก็มีบางเซ็กเตอร์ที่ยังได้รับแรงกดดันอย่างต่อเนื่อง ยกตัวอย่างภาคการเงินที่ถูกเฝ้าติดตามอย่างใกล้ชิดเนื่องจากความกังวลที่มากขึ้นว่าสภาวะแรงบีบคั้นทางเศรษฐกิจจะก่อให้เกิดวิกฤตการณ์การเงิน ความเสี่ยงของตลาดเงินในสกุลเงินดอลลาร์ที่อยู่ภายใต้ความกดดัน ทำให้ธนาคารกลางหลายแห่งทั่วโลกได้ประสานความร่วมมือกับธนาคารกลางสหรัฐในทันทีเพื่ออัดฉีดสภาพคล่องเงินดอลลาร์เข้าสู่ตลาดมากขึ้น

การจัดการกับสิ่งที่เกิดขึ้นในปัจจุบันได้มุ่งเน้นไปที่ความสามารถของระบบธนาคารทั่วโลกในการต้านทานภาวะความตึงเครียดที่ดำเนินอยู่เป็นเวลานาน หน่วยงานของแต่ละประเทศได้เดินหน้าใช้มาตรการต่างๆ อย่างเช่นการเลื่อนการชำระหนี้ การผ่อนปรนหลักเกณฑ์ด้านทรัพย์สินรอการขาย (NPA) และการค้ำประกันสินเชื่อเพื่อสนับสนุนสถาบันการเงินและรักษาสภาพคล่องในระบบการเงินให้เพียงพอ

อย่างไรก็ตาม มาตรการเหล่านี้ช่วยบรรเทาสถานการณ์ได้เพียงชั่วคราวเท่านั้น ซึ่งนั้นหมายความว่าแต่ละธนาคารเองยังต้องตรวจสอบคุณภาพสินทรัพย์ของตนโดยใช้มาตรฐานการกำกับดูแลที่มีอยู่และสร้างฐานเงินทุนสำรองให้เพียงพออยู่ตลอดเวลา สิ่งเหล่านี้เกิดขึ้นเพื่อให้แน่ใจว่าตัวชี้วัดที่เป็นการเตือนถึงวิกฤตการณ์ทางการเงินและการเกิดความเสี่ยงเชิงระบบหรือ systemic risk จะถูกนำมาใช้และสามารถจัดการแก้ไขได้ในทันที

ภาคธนาคารทั่วโลกเผชิญการเปลี่ยนแปลงด้านโครงสร้างอย่างมีนัยสำคัญมาตั้งแต่ปี 2008 ในช่วง GFC ซึ่งโดยทั่วไปธนาคารในเอเชียส่วนใหญ่ได้สะสมเงินกองทุนสำรองสภาพคล่อง รวมทั้งลดภาระหนี้

ดังนั้น ก่อนเกิดวิกฤติในปัจจุบัน Standard & Poor’s จึงมีมุมมองในระดับมีเสถียรภาพ (stable) สำหรับระบบธนาคารใน 19 ประเทศ จากทั้งหมด 20 ประเทศในภูมิภาคเอเชียแปซิฟิก อัตราส่วนเงินกองทุนชั้นที่ 1 (Tier 1) อยู่สูงกว่า 11% ทั่วทั้งภูมิภาค ดังแสดงในรูปที่ 1 ซึ่งจากกฎเกณฑ์ธนาคารระหว่างประเทศ Basel III นั้นระบุว่าธนาคารจะต้องรักษาอัตราส่วน Tier 1 ขั้นต่ำไว้ที่ 10.5% ของสินทรัพย์ที่ถ่วงน้ำหนักตามความเสี่ยงและมีอัตราส่วนความเพียงพอของเงินกองทุนที่ปรับน้ำหนักตามความเสี่ยงอย่างน้อย 12.5% ในขณะเดียวกัน NPAs ก็มีแนวโน้มที่ลดลงสำหรับธนาคารที่แข็งแกร่งทั่วโลก โดยมีธนาคารในภูมิภาคเอเชียแปซิฟิกแสดงความโดดเด่นด้วยสัดส่วน NPAs ที่อยู่ในระดับต่ำ ดูรูปที่ 2

รูปที่ 1 : อัตราส่วนเงินกองทุนมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นมาตั้งแต่ปี 2007

รูปที่ 2 : ทรัพย์สินรอการขาย (Non performing assets) แสดงแนวโน้มที่ลดลง

มุมมองดังกล่าวยังสอดคล้องกันกับความเห็นของทีมการลงทุนของ Eastspring ในหลายประเทศทั่วภูมิภาค ทีมวิจัยของ Eastspring ประจำสำนักงานเซี่ยงไฮ้ คาดว่าจะมีแรงกดดันเพียงเล็กน้อยต่อคุณภาพสินทรัพย์ของธนาคารในจีนซึ่งมาจากสินเชื่อด้อยคุณภาพ (non-performing loans : NPLs) โดยเฉพาะการเพิ่มขึ้นในกลุ่มธุรกิจที่เกี่ยวข้องกับผู้บริโภค เนื่องจากภาวะล็อกดาวน์ทำให้อัตราการว่างงานเพิ่มขึ้นและส่งผลกระทบต่อรายได้ภาคในครัวเรือน อย่างไรก็ตาม เมื่อเศรษฐกิจกลับมาเปิดใหม่และผู้คนกลับมาทำงานได้อีกครั้ง สถาบันการเงินจึงน่าจะเห็นยอดการผิดนัดชำระหนี้ / หนี้ที่เกินกำหนด ทยอยปรับตัวลงทีละน้อย

ความเสี่ยงในกรณีต่างๆ ถูกครอบคลุมได้ด้วยการสำรองเงินทุนที่เพียงพอในระบบ โดยธนาคารกลางจีน (The People’s Bank of China) ได้ดำเนินการอัดฉีดสภาพคล่องที่เพียงพอและปรับลดอัตราดอกเบี้ยเพื่อสนับสนุนเศรษฐกิจ และที่สำคัญกว่านั้นรัฐบาลก็ได้มีการควบคุมการก่อหนี้ตลอดช่วงไม่กี่ปีที่ผ่านมาเพื่อลดความเสี่ยงเชิงระบบ

ข้อมูลจาก Eastspring ประจำสำนักงานอินโดนีเซีย ระบุว่าอุตสาหกรรมธนาคารของอินโดนีเซียนั้นมีโครงสร้างเงินทุนที่ดีและผู้กำหนดนโยบายได้ดำเนินการทดสอบแบบ stress test จากผลของ Covid-19 ซึ่งในภาพรวมพบว่าเงินทุนส่วนเกินหรือที่สำรองไว้ของธนาคารที่มีความสำคัญเชิงระบบ (systemically important banks : SIBs) อยู่ในระดับที่เพียงพอและสามารถทนทานต่อ NPLs ของทั้งอุตสาหกรรมที่สูงเกินกว่า 7%

นอกจากนี้ ธนาคารอินโดนีเซียที่มีขนาดใหญ่ที่สุดยังไม่ได้ประกาศปรับลดจ่ายเงินปันผล ขณะหน่วยงานกำกับดูแลเองก็ไม่ได้ออกคำแนะนำใดๆ ที่ให้ลดการจ่ายเงินปันผลอีกด้วย เหตุผลนั้นมาจากสถานะด้านเงินทุนที่แข็งแกร่งของ SIBs แต่อย่างไรก็ตาม มีธนาคารขนาดเล็กและมีความเสี่ยงสูงบางแห่งที่มีอัตราส่วนเงินทุนอ่อนแออยู่แต่เดิมแล้วและมี NPLs ที่สูง อาจแย่ลงมาอยู่ต่ำกว่าเกณฑ์การสำรองเงินทุนขั้นต่ำและถูกบังคับให้ปรับโครงสร้างหรือเพิ่มทุน

Lilian See หัวหน้าฝ่ายวิจัยของ Eastspring ประจำสำนักงานมาเลเซีย กล่าวว่าธนาคารของมาเลเซียมีแนวโน้มที่จะเห็น NPAs ค่อยๆ เพิ่มขึ้นอันเนื่องมาจากมาตรการของธนาคารกลาง (Bank Negara) ที่อนุญาตให้ธนาคารต่างๆ ปล่อยให้มีการหยุดพักการชำระหนี้โดยอัตโนมัติสำหรับบุคคลธรรมดาและกิจการขนาดเล็กและขนาดกลาง ส่วนกิจการขนาดใหญ่นั้นก็ยังสามารถที่จะยื่นขอธนาคารเพื่อปรับโครงสร้างหนี้หรือปรับเปลี่ยนกำหนดระยะเวลาการกู้ยืม โดยในปัจจุบันผลการทำ stress tests นั้นชี้ว่าระดับเงินทุนและเงินปันผลยังคงไม่เปลี่ยนแปลง

แม้ว่าจะมีผลการประเมินดังกล่าว แต่บริษัทจัดอันดับความน่าเชื่อถือกลับเตือนว่าการชะลอตัวเป็นระยะเวลานานจะส่งผลกระทบต่อความน่าเชื่อถือทางเครดิตของธุรกิจต่างๆ การผิดนัดชำระหนี้ที่เพิ่มขึ้นจะทำให้ NPAs ของภาคธนาคารพุ่งสูง นำมาสู่การปรับลดอันดับความน่าเชื่อถือและฉุดให้สภาวะการเงินตึงตัวอีกรอบ

อย่างไรก็ดี Standard and Poor’s ได้ตอกย้ำถึงความแข็งแกร่งของคุณภาพสินทรัพย์ของภาคธนาคารในปี 2020 ซึ่งสะท้อนถึงความสำเร็จในการตอบสนองของนโยบายรัฐบาลและหน่วยงานกำกับดูแล ในขณะที่ Moody’s นั้นเชื่อว่ารัฐบาลในเอเชียน่าจะให้การสนับสนุนบรรดาธนาคารขนาดใหญ่ ธนาคารที่มีความสำคัญในเชิงระบบ เพื่อให้สามารถหลีกเลี่ยงผลกระทบแบบลูกโซ่ในภาคการเงิน

สิ่งที่น่ากลัวจากยอดการผิดนัดชำระหนี้ที่เพิ่มขึ้นไม่ได้เป็นเพียงแค่ปัญหาอย่างเดียวที่ธนาคารเผชิญ แต่ผลจากอัตราดอกเบี้ยต่ำนับตั้งแต่เกิดเหตุการณ์ GFC ยังคงบีบส่วนต่างอัตราดอกเบี้ยสุทธิ (net interest rate margins) ของธนาคารอย่างต่อเนื่อง การที่ต้องเผชิญกับวิกฤติขั้นรุนแรงยิ่งกว่าในเวลานี้ทำให้ธนาคารกลางต้องหันมาใช้นโยบายในแบบผ่อนคลายมากเป็นพิเศษ และด้วยการคาดการณ์ว่าอัตราดอกเบี้ยจะยังคงอยู่ในระดับต่ำต่อไปอีกนาน ทำให้กำไรของภาคธนาคารจะยิ่งถูกกดดันในช่วงปีต่อๆ ไป

ข้อมูลจาก TMBAM - Eastspring ระบุว่าธนาคารของไทยมีความเสี่ยงที่ผลการดำเนินงานจะลดลง เช่น ปริมาณสินเชื่อที่ลดลง ส่วนต่างอัตราดอกเบี้ยสุทธิและรายได้ที่มิใช่ดอกเบี้ยที่ลดลง แต่อย่างไรก็ตาม ธนาคารของไทยยังถือว่ามีสถานะที่แข็งแกร่งกว่าช่วงวิกฤตการณ์ทางการเงินในเอเชียเมื่อปี 1997 (Asian financial crisis : AFC) ยกตัวอย่างเช่นสัดส่วนเงินสำรองที่มีต่อสินเชื่อด้อยคุณภาพ หรือ NPL coverage ratio ในปัจจุบันที่อยู่สูงกว่า 1.4 เท่า ในขณะที่อัตราส่วนสินเชื่อต่อเงินฝากอยู่ที่ 92.6% ณ สิ้นปี 2019 ซึ่งต่ำกว่าระดับ 134.8% ในช่วงที่เกิดเหตุการณ์ AFC

นอกจากนี้ ธนาคารแห่งประเทศไทยได้ดำเนินมาตรการบรรเทาผลกระทบให้แก่สถาบันการเงิน ด้วยการปรับลดอัตราเงินสมทบกองทุนเพื่อการฟื้นฟูและพัฒนาระบบสถาบันการเงิน ซึ่งเป็นค่าธรรมเนียมที่ใช้ในการช่วยเหลือสถาบันการเงินในยามที่ประสบปัญหาขาดสภาพคล่อง จาก 0.46% ของฐานเงินฝากมาอยู่ที่ 0.23% มาตรการดังกล่าวช่วยลดต้นทุนการดำเนินงานของสถาบันการเงินไทยและให้สามารถปรับลดอัตราดอกเบี้ยเงินกู้ให้แก่ภาคธุรกิจและครัวเรือนต่อไป

ในทำนองเดียวกัน ธนาคารกลางอินเดียก็ได้กำหนดมาตรการเพื่อสนับสนุนระบบธนาคารของประเทศ ธนาคารในอินเดียต่างเผชิญกับช่วงเวลาที่ท้าทาย โดยการชะลอตัวทางเศรษฐกิจส่งผลให้คุณภาพสินทรัพย์เสื่อมถอยลงและมีกำไรตกต่ำซึ่งเกิดขึ้นมาตั้งแต่ในช่วงก่อนเกิดวิกฤติ Covid-19 การระบาดใหญ่ทั่วโลกจะยิ่งเพิ่มความตึงเครียดมากขึ้น ซึ่งหลายคนคาดว่าจะเห็นการลดลงอย่างมากของธุรกรรมและการเบิกจ่ายอันเนื่องมาจากความกังวลเกี่ยวกับ NPLs ที่เพิ่มขึ้น

ความสามารถในการทำกำไรที่ลดลง อาจส่งผลต่อแนวทางของธนาคารในการปล่อยสินเชื่อ ซึ่งทำให้ภาคเศรษฐกิจในการได้รับเครดิตสินเชื่อ โดยผลกระทบที่รุนแรงที่สุดนั้นจะเกิดขึ้นกับธนาคารขนาดเล็กในระดับภูมิภาคซึ่งมุ่งเน้นสินเชื่อและเงินฝากภายในประเทศ ธนาคารที่มีต้นทุนเงินฝากใกล้ศูนย์และไม่สามารถปรับลดอัตราดอกเบี้ยลงได้อีก และธนาคารที่มีสินเชื่อธุรกิจที่มีอัตราดอกเบี้ยแบบยืดหยุ่น ธนาคารในกลุ่มดังกล่าวจึงมีแนวโน้มที่จะเห็นการควบรวมกิจการเกิดขึ้น

ภาวะการระบาดใหญ่ครั้งนี้ หนึ่งในฟีเจอร์ที่สำคัญ และโดดเด่นก็ คือความแข็งแกร่งในการดำเนินงานของธนาคารและผู้ให้บริการทางการเงินประเภทอื่นๆ การเผชิญกับภาวะล็อกดาวน์ทำให้ธนาคารหลายแห่งต้องให้ความสำคัญ คือ รูปแบบการทำงานที่พนักงานสามารถทำงานได้อย่างราบรื่นจากที่บ้านและให้บริการลูกค้าได้อย่างต่อเนื่อง ในช่วงเวลาวิกฤตแม้แต่กลุ่มลูกค้าที่ยังไม่คุ้นชินกับเทคโนโลยี ก็ยังถูกสถานการณ์บีบให้หันมาใช้บริการธนาคารดิจิทัลได้เพียงชั่วข้ามคืน

ธนาคารที่มีข้อได้เปรียบทางการแข่งขันนั้น ได้แก่สถาบันการเงินที่ร่วมมือกับบริษัทเทคโนโลยีในการช่วยเหลือลูกค้าที่อยู่นอกพื้นที่ให้มีความคุ้นเคยกับบริการใหม่ๆ มีการติดตั้งระบบที่ช่วยตรวจสอบการฟอกเงินและการฉ้อโกง และเช่นเดียวกัน ในยุคที่มีการขับเคลื่อนด้วยข้อมูล ผู้ชนะก็คือธนาคารที่ลงทุนไปอย่างมากในเรื่องความปลอดภัยทางไซเบอร์และมีการใช้ฟีเจอร์ต่างๆ เช่น การรับรองความถูกต้องแบบ multi-factor authentication การใช้งานแอปพลิเคชันที่มีความปลอดภัย และไบโอเมตริกซ์ ตัวอย่างเช่นสถาบันการเงินไทยได้ใช้ปัญญาประดิษฐ์เพื่อประเมินเครดิตของลูกค้า โดยผู้ที่มีประวัติการชำระเงินที่ดีมาอย่างต่อเนื่องจะสามารถได้รับสินเชื่อดอกเบี้ยต่ำ

สำหรับสิงคโปร์ ประเทศที่ดำเนินตามแนวทาง smart nation มีธนาคารในประเทศที่ได้ลงทุนกับกลยุทธ์เปลี่ยนแปลงธุรกิจโดยใช้เทคโนโลยีดิจิทัล (digital transformation) เพื่อช่วยให้ลูกค้ามีประสบการณ์ที่ดีขึ้นในการรับบริการและลดปัญหาต่างๆ ที่เคยเผชิญ ในขณะเดียวกันได้มีการปรับปรุงและเปลี่ยนแปลงโครงสร้างพื้นฐานที่อยู่เบื้องหลังเพื่อให้มีความรวดเร็วมากที่สุดเท่าที่จะทำได้ และในท้ายที่สุดสถาบันการเงินที่มีการเปลี่ยนแปลงโดยใช้เทคโนโลยีดิจิทัลกำลังปูรากฐานเพื่อให้เกิดการพัฒนาในระดับที่สูงขึ้นอีก ไม่เพียงแต่ในเรื่องของความแข็งแกร่งด้านการดำเนินงานเท่านั้น แต่ยังรวมถึงความแข็งแกร่งทางการเงินด้วย

ตามรายงาน Fintech and Digital Banking¹ การคาดการณ์ว่าภูมิภาคเอเชียแปซิฟิกจะมีสถาบันการเงินรายใหม่อีกกว่า 100 แห่งภายในปี 2025 มาจากการเปิดเสรีในตลาดและการออกใบอนุญาตประกอบธุรกิจธนาคาร โดย Open banking มีความเป็นไปได้ว่าจะส่งผลให้เกิดการแข่งขันและนวัตกรรมทางดิจิทัลที่มากขึ้นในธุรกิจธนาคาร โดยมีธนาคารกลางสิงคโปร์ (Monetary Authority of Singapore) เป็นหนึ่งในหน่วยงานกำกับดูแลรายแรกๆ ที่ย้อนกลับไปในปี 2016 ได้วางแนวทางไว้เกี่ยวกับการใช้อินเทอร์เฟซด้านการเขียนแอปพลิเคชันเพื่อให้ธนาคารสามารถแบ่งปันชุดข้อมูลที่เกี่ยวข้องให้แก่ FinTech และบริษัทที่ไม่ใช่ธนาคารต่างๆ โดยพัฒนาการล่าสุดของการเปลี่ยนแปลงด้วยระบบดิจิทัลในภาคการเงินของสิงคโปร์นั้นก็คือการให้ใบอนุญาตดิจิทัลแบงกิ้งซึ่งคาดว่าจะเกิดขึ้นในช่วงครึ่งหลังของปี 2020

จากข้อมูลของทีมตลาดหุ้น Eastspring ประจำสำนักงานสิงคโปร์ ระบุว่าข้อได้เปรียบที่สำคัญของธนาคารที่กำลังจะเกิดขึ้นใหม่ในสิงคโปร์คือฐานเงินฝากต้นทุนต่ำที่มีอยู่แล้วในปัจจุบัน (ซึ่งอาจยืนอยู่ในระดับต่ำต่อไปอีกนาน) และประสบการณ์ในการประเมินเครดิต ธนาคารดิจิทัลที่กำลังจะเข้ามาใหม่ในตลาดจะสามารถใช้ประโยชน์จากแบรนด์ / แอปในปัจจุบันของตัวเองเพื่อจับกลุ่มลูกค้า แต่ก็มีแนวโน้มว่าจะมีความท้าทายที่มากขึ้นในการเปลี่ยนลูกค้าให้หันมาใช้ธนาคารดิจิทัลรายใหม่เพื่อเป็นบัญชีหลักแทนที่จะเป็นเพียงบัญชีรองที่มีเงินฝากน้อยกว่า ส่วนในมุมของการประเมินทางเครดิตนั้น บริษัทที่ไม่ใช่ธนาคารหรือ non-banks จะสร้างความได้เปรียบด้วยการนำข้อมูลทางเลือกมาทำความเข้าใจลูกค้ากลุ่มเฉพาะได้ดีกว่า (เช่น Grab ที่ให้บริการเรียกยานพาหนะ / ฟู้ดเดลิเวอรี่)

เรื่องดังกล่าวจะช่วยเพิ่มความเชื่อมั่นของผู้คนที่มีต่อตัวผู้ให้บริการที่ไม่ใช่ธนาคารให้ดีขึ้นอย่างต่อเนื่อง ทั้งนี้ ในรายงาน Future of Banking Consumer Survey  ของ McKinsey's² พบว่าผู้ตอบแบบสอบถามส่วนใหญ่เชื่อมั่นใน บริษัทที่เป็น BigTech เพื่อใช้จัดการเรื่องที่เกี่ยวข้องกับการเงินของพวกเขา แนวโน้มด้านดิจิทัลของภูมิภาคนี้อยู่ในทิศทางที่ดี โดยในปัจจุบันมีเพียงสัดส่วน 30% ของลูกค้าธนาคารในเอเชียแปซิฟิกที่ใช้ช่องทางดิจิทัล นอกจากนี้ การนำเสนอบริการต่างๆ จากคู่แข่งที่ไม่ใช่ธนาคารยังสามารถขยายไปสู่กลุ่มลูกค้าที่ยังไม่ได้ใช้บริการธนาคารและกลุ่มที่ใช้บริการอยู่น้อย ซึ่งจะเป็นการปิดช่องว่างในเรื่องการเข้าถึงบริการทางการเงินและ (หวังว่าจะช่วย) ปิดช่องว่างในเรื่องความไม่เท่าเทียมกันทางรายได้อีกด้วย

บทความนี้เป็นบทความที่ 5 จากทั้งหมด 6 บทความใน Asian Expert Series ของเรา ซึ่งเป็นการสำรวจอนาคตของเอเชียในยุคหลังวิกฤติ Covid