ส่องอนาคตอาเซียนในยุคหลังการระบาดใหญ่

ในช่วงหลายเดือนที่ผ่านมา การระบาดระลอกล่าสุดของ COVID-19 ได้ส่งผลกระทบต่อเศรษฐกิจอาเซียนด้วยระดับความรุนแรงที่แตกต่างกันออกไป ทำให้หลายประเทศต้องบังคับใช้มาตรการคุมเข้มครั้งใหม่ ด้วยเหตุนี้ ธนาคารพัฒนาเอเชียหรือ ADB จึงได้ปรับลดคาดการณ์การเติบโตของภูมิภาคในปี 2021 จาก 4.4% ลงเหลือ 4.0% ซึ่งไม่น่าแปลกใจว่าความเชื่อมั่นของผู้ลงทุนระยะสั้นที่มีต่ออาเซียนได้กลับกลายมาเป็นเชิงลบ แต่อย่างไรก็ตาม ความหดหู่อันเกิดจากภาวะการระบาดใหญ่นี้ไม่ควรดึงให้เกิดการเบี่ยงเบนออกจากปัจจัยพื้นฐานในระยะยาวของภูมิภาคซึ่งยังมั่นคงไม่เปลี่ยนแปลงและมีความน่าสนใจ

สิบประเทศของอาเซียนนับเป็นขุมพลังทางเศรษฐกิจ ด้วยขนาดของ GDP รวมกันสูงถึง 2.6 ล้านล้านดอลลาร์สหรัฐ¹ ทำให้อาเซียนขึ้นเป็นกลุ่มเศรษฐกิจที่มีขนาดใหญ่เป็นอันดับเจ็ดของโลกในปัจจุบัน ภูมิภาคนี้ถูกคาดการณ์ว่าจะเป็นตลาดแบบ single market ที่มีขนาดใหญ่เป็นอันดับสี่ของโลกภายในปี 2030² รองจากสหรัฐอเมริกา จีน และสหภาพยุโรป ข้อดีอีกประการหนึ่งก็คืออาเซียนมีโครงสร้างประชากรที่เอื้อ จำนวนประชากรทั้งหมดของอาเซียนอยู่ที่ราว 660 ล้านคน³ ทำให้เป็นตลาดที่มีประชากรมากที่สุดเป็นอันดับสาม รองจากจีนและอินเดีย ที่สำคัญกว่านั้นคืออายุเฉลี่ยของประชากรในภูมิภาคคาดว่าจะอยู่ที่ 35 ปีในปี 2040 เมื่อเทียบกับอายุเฉลี่ย 47 ปีในจีน และ 50 ปีในญี่ปุ่น⁴ จากการที่อาเซียนมีประชากรวัยทำงานเพิ่มมากขึ้น

ADB คาดการณ์ว่าการเติบโตของภูมิภาคจะฟื้นตัวขึ้นเป็น 5.2% ในปี 2022 ภายใต้สมมติฐานอัตราการฉีดวัคซีนในปัจจุบัน ซึ่งนอกเหนือจากการเติบโตแล้ว ปัจจัยทางมหภาคอื่นๆ ทั่วทั้งภูมิภาคก็ดูเหมือนจะช่วยเกื้อหนุนด้วย ตัวอย่างเช่น อัตราเงินเฟ้อที่ยังไม่ได้สร้างความกังวล โดยทั้งอัตราเงินเฟ้อทั่วไปและอัตราเงินเฟ้อพื้นฐานมีแนวโน้มลดลง ดูรูปที่ 1 การฟื้นตัวของราคาสินค้าโภคภัณฑ์ไม่ได้ทำให้เกิดการเพิ่มขึ้นของอัตราเงินเฟ้อในส่วนของราคาผู้บริโภคที่กระทบในวงกว้าง การคาดการณ์ว่าอัตราเงินเฟ้อจะยังคงอยู่ภายใต้กรอบเป้าหมายของธนาคารกลางในอาเซียน ทำให้มีความเป็นไปได้ว่าผู้กำหนดนโยบายจะยังคงจุดยืนนโยบายแบบผ่อนคลายต่อไปเพื่อสนับสนุนการฟื้นตัวทางเศรษฐกิจ หรือแม้แต่ธนาคารกลางในบางประเทศที่ยังมีช่องว่างให้สามารถปรับดอกเบี้ยลงได้อีกหากมีความจำเป็น

รูปที่ 1 : อัตราเงินเฟ้อทั่วไปยังอยู่ในระดับที่ไม่น่ากังวล

อีกหนึ่งเครื่องชี้ที่ถูกติดตามอย่างใกล้ชิดนั่นคือสถานะเศรษฐกิจระหว่างประเทศ ซึ่งตัวเลขก็ดูแข็งแกร่งเช่นกัน หากพิจารณาเฉพาะประเทศในกลุ่ม ASEAN-5 (สิงคโปร์ มาเลเซีย อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ และไทย) พบว่าทุกประเทศยกเว้นอินโดนีเซียต่างมีดุลบัญชีเดินสะพัดที่เป็นบวกเมื่อคิดเป็นสัดส่วนเปอร์เซ็นต์ต่อ GDP ดูรูปที่ 2 ในขณะเดียวกัน การขาดดุลทางการคลังกำลังลดลงมาจากระดับสูงสุดที่เกิดขึ้นเมื่อปี 2020 แต่ยังไม่น่าลดลงมาถึงระดับก่อนเกิดการระบาดภายในเวลาอันใกล้นี้ เนื่องจากรัฐบาลของหลายประเทศได้ให้คำมั่นว่าจะอัดฉีดเงินมากขึ้นในปี 2021 เพื่อรับมือกับอุปสรรคต่างๆ ที่เกิดจาก COVID-19 ดูรูปที่ 3

รูปที่ 2 : ประเทศอาเซียนส่วนใหญ่มีสถานะเศรษฐกิจระหว่างประเทศที่แข็งแกร่ง

รูปที่ 3 : การขาดดุลทางการคลังกำลังลดลงจากจุดสูงสุด

การมีทำเลที่ตั้งที่เป็นจุดได้เปรียบด้านยุทธศาสตร์ของภูมิภาคทำให้อาเซียนเป็นศูนย์กลางการผลิตและการไหลเวียนของสินค้าที่สำคัญของโลก ด้วยเหตุนี้การฟื้นตัวของการค้าโลกจากการกลับมาเปิดเศรษฐกิจของประเทศพัฒนาแล้วจึงได้กลายมาเป็นแรงหนุนส่งที่สำคัญให้แก่ภูมิภาค ข้อมูลของกลุ่มประเทศ ASEAN-5 ชี้ว่าภาคส่งออกได้ฟื้นตัวและกลับสู่ระดับก่อนเกิด COVID-19 ดูรูปที่ 4 นอกจากนี้ ความต้องการที่แข็งแกร่งมากขึ้นจากฝั่งสหรัฐก็ยังเป็นอีกหนึ่งปัจจัยบวกที่สำคัญ เนื่องจากสหรัฐถือเป็นแหล่งตลาดส่งออกสำคัญด้วยสัดส่วนที่สูงกว่า 12% ของการส่งออกสินค้าโดยรวม

รูปที่ 4 : ยอดส่งออกของกลุ่มประเทศ ASEAN-5 ฟื้นตัวสู่ระดับก่อนเกิดวิกฤต COVID-19

ในขณะเดียวกัน ภาคการผลิตของอาเซียนก็ส่งสัญญาณค่อยๆ ปรับตัวดีขึ้นอย่างต่อเนื่องมาจนถึงเดือนมิถุนายนนับตั้งแต่เข้าสู่ภาวะหดตัวเมื่อตอนต้นปี⁵ ก่อนชะลอตัวลงอีกครั้งในเดือนกรกฎาคมเนื่องจากมาตรการป้องกัน COVID-19 ซึ่งเข้มงวดมากขึ้นในหลายประเทศ อย่างไรก็ตาม เมื่อมาตรการเหล่านี้ถูกผ่อนคลายลง กิจกรรมทางเศรษฐกิจก็ควรขยับขึ้นเข้าสู่โซนที่แสดงการขยายตัว ภาคการผลิตคาดว่าจะมีบทบาทสำคัญ ซึ่งแต่ละประเทศในอาเซียนนับว่ามีความโดดเด่นในแบบของตนเอง นี่จึงเป็นการนำเสนอโอกาสการลงทุนที่หลากหลาย ในทำนองเดียวกัน การบริโภคภายในประเทศซึ่งเป็นตัวขับเคลื่อนหลักต่อ GDP ในตลาดอาเซียนหลายๆ แห่ง ก็มีแนวโน้มที่จะแสดงถึงความโดดเด่นในทันทีเมื่อมีการกลับมาเปิดประเทศได้อย่างเต็มรูปแบบ

ในระยะยาว มีอยู่สามปัจจัยที่เราคิดว่าน่าจะช่วยสนับสนุนการเติบโตที่แข็งแกร่งของภูมิภาค ซึ่งได้แก่ การผนึกรวมกลุ่มภายในภูมิภาคที่แนบแน่นมากขึ้น การเปลี่ยนผ่านสู่ดิจิทัลที่ทำได้รวดเร็วยิ่งขึ้น และการมุ่งเน้นด้านความยั่งยืนมากขึ้น

การระบาดใหญ่ของ COVID-19 ได้กระตุ้นให้อาเซียนผลักดันเป้าหมายการรวมกลุ่มซึ่งจะนำไปสู่การเชื่อมโยงที่ใกล้ชิดกันมากยิ่งขึ้นและความสามารถในการแข่งขันที่ดีขึ้น แรงผลักดันให้เกิดความสัมพันธ์ทางการค้าที่เข้มแข็งมากขึ้นนั้นถือว่าเป็นความโชคดีที่ไม่มีอุปสรรคเนื่องจากประเทศต่างๆ หันมาใช้ช่องทางการเจรจาแบบออนไลน์แม้ว่าการระบาดจะลุกลามหนักขึ้นก็ตาม ข้อตกลงการค้าเสรี หรือ FTA เช่น ข้อตกลงการค้าขนาดใหญ่อย่างความตกลงหุ้นส่วนทางเศรษฐกิจระดับภูมิภาค หรือ RCEP ได้มีการลงนามหลังจากมีการเจรจานานถึงแปดปีเมื่อเดือนพฤศจิกายน 2020 โดย RCEP ถือว่ามีความสำคัญเนื่องจากเป็นการนำรวม FTA ที่มีอยู่ระหว่างอาเซียนกับคู่ค้าในปัจจุบัน และจะเป็น FTA ที่ใหญ่ที่สุดในโลกเมื่อวัดจากขนาดรวมของ GDP และยังมีขนาดใหญ่กว่าความตกลงที่ครอบคลุมและก้าวหน้าสำหรับหุ้นส่วนทางเศรษฐกิจภาคพื้นแปซิฟิก หรือ CPTPP นอกจากนั้น ยังใหญ่กว่าสหภาพยุโรป และใหญ่กว่ากลุ่มการค้า MERCOSUR ในอเมริกาใต้ รวมทั้งข้อตกลงการค้าเสรีระหว่างสหรัฐอเมริกา-เม็กซิโก-แคนาดา อีกด้วย

นอกจากนี้ ความพยายามในการลดการพึ่งพาระบบห่วงโซ่อุปทานของจีนคาดว่าจะเป็นประโยชน์ต่อการเติบโตของประเทศสมาชิกอาเซียนและโอกาสในการสร้างงาน บรรษัทข้ามชาติมีแนวโน้มที่จะจัดตั้งศูนย์กลางการผลิตระดับภูมิภาคซึ่งสามารถหลอมรวมเข้ากับระบบห่วงโซ่อุปทานระดับภูมิภาคของอาเซียนได้โดยง่าย อาเซียนถือเป็นจุดยุทธศาสตร์สำหรับการโยกย้ายฐานการผลิตที่มีความเหมาะสมอย่างยิ่งอันเนื่องมาจาก 1) ค่าแรงในภาคการผลิตที่ต่ำในบางประเทศสมาชิก 2) ทำเลของอาเซียนที่อยู่ใกล้กับจีนที่ซึ่งห่วงโซ่อุปทานจำนวนมากจะยังคงอยู่ 3) ความมุ่งมั่นของอาเซียนในการผงาดขึ้นเป็น single market และฐานการผลิต และ 4) RCEP จะคิดเป็นสัดส่วนประมาณ 40% ของการค้าโลก⁶

การใช้อินเทอร์เน็ตในภูมิภาคยังคงเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง ผู้คนสามารถเข้าถึงสินค้า อาหาร การดูแลสุขภาพ การศึกษา และความบันเทิงได้เพียงแค่คลิกเดียว การเปลี่ยนผ่านสู่ดิจิทัลจึงกลายเป็นสิ่งจำเป็นในชีวิตประจำวัน การเปลี่ยนแปลงนี้ซึ่งถูกเร่งให้เกิดขึ้นโดยวิกฤต COVID-19 กำลังส่งผลกระทบต่อทั้งภาคธุรกิจและผู้บริโภค ประเทศสมาชิกอาเซียนกำลังทำงานร่วมกันเพื่อช่วยให้ภาคธุรกิจสามารถคว้าโอกาสในยุคแห่งความเฟื่องฟูทางดิจิทัลนี้

มาตรการล็อกดาวน์ที่เกิดขึ้นหลายต่อหลายครั้งในช่วง COVID-19 ได้จุดประกายให้เกิดพฤติกรรมออนไลน์ใหม่ๆ ที่ส่งผลต่ออีคอมเมิร์ซ แพลตฟอร์มออนไลน์ได้รับความนิยมอย่างมากและกลายเป็นเสาหลักที่เติบโตได้อย่างรวดเร็วที่สุดภายใต้เศรษฐกิจอินเทอร์เน็ตหรือ internet economy ของอาเซียน ในความเป็นจริง ประเทศในอาเซียนกำลังหารือกันเกี่ยวกับความตกลงอาเซียนที่เป็นไปได้ทางด้านอีคอมเมิร์ซเพื่อกำหนดกฎเกณฑ์ด้านการค้าและลดการกีดกันในการเข้าสู่ตลาด ประโยชน์ที่ตามมาจะขยายรวมไปถึงโครงสร้างพื้นฐานทางกายภาพ เช่น คลังกระจายสินค้าและศูนย์ข้อมูล เพื่อให้ลูกค้าได้รับประสบการณ์บนเส้นทางดิจิทัลที่เป็นไปอย่างราบรื่น

เศรษฐกิจอินเทอร์เน็ตจะยังคงมีความแข็งแกร่ง โดย 94% ของผู้บริโภครายใหม่ที่ใช้บริการดิจิทัลตามผลสำรวจมีความตั้งใจที่จะใช้งานในรูปแบบดิจิทัลต่อไปในยุคหลังการระบาด การลงทุนด้านเทคโนโลยีจะยังคงแข็งแกร่ง โดยมุ่งเน้นที่ fintech, healthtech และ edtech เศรษฐกิจดิจิทัลของอาเซียนคาดว่าจะมีมูลค่าสูงกว่า 3 แสนล้านดอลลาร์สหรัฐภายในปี 2025 หรือเพิ่มขึ้นถึงสามเท่าจาก 1 แสนล้านดอลลาร์ในปี 2020⁷

การลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานมีความสำคัญต่อการกระตุ้นกิจกรรมทางเศรษฐกิจและการจ้างงาน การแพร่ระบาดของ COVID-19 เป็นการเน้นย้ำให้เห็นถึงช่องว่างด้านโครงสร้างพื้นฐานได้อย่างชัดเจนในภาคส่วนที่เกี่ยวข้องกับการดูแลสุขภาพ โทรคมนาคม และโลจิสติกส์ ซึ่งรัฐบาลอาเซียนต่างพยายามที่จะแก้ไขอย่างเร่งด่วน แต่นั่นก็ยังมีประเด็นอื่นๆ ที่ต้องปรับปรุงและเพิ่มความสามารถ รายงานของธนาคารพัฒนาเอเชียระบุว่าอาเซียนจำเป็นต้องใช้เม็ดเงินลงทุน 210,000 ล้านดอลลาร์สหรัฐในแต่ละปีเพื่อให้ทันกับเป้าหมายการพัฒนาของภูมิภาคและความท้าทายที่เกิดจากการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ

ประเทศทั่วอาเซียนต่างเพิ่มลำดับความสำคัญในด้านการพัฒนาโครงสร้างพื้นฐาน เช่น พลังงานทดแทน โลจิสติกส์และการขนส่ง สาธารณสุข และเทคโนโลยีการสื่อสารข้อมูล อาเซียนมีศักยภาพที่จะเป็นศูนย์กลางของโครงสร้างพื้นฐานสีเขียวหรือ green infrastructure โดยในส่วนของการดำเนินการให้เป็นไปตามเป้าหมายด้านสภาพภูมิอากาศภายใต้ข้อตกลงปารีส อาเซียนจะต้องเพิ่มเป้าหมายการใช้พลังงานหมุนเวียนในปัจจุบันที่มีสัดส่วน 27% ของพลังงานที่ใช้ทั้งหมด ขึ้นเป็น 52% ภายในปี 2030 ซึ่งหมายความว่าจะมีต้นทุนเพิ่มเติมอีก 7 หมื่นล้านดอลลาร์สหรัฐ⁸ ทั้งนี้ มีความต้องการให้ภาคเอกชนเข้ามามีส่วนร่วมอย่างมากสำหรับการดำเนินการและเติมเต็มในส่วนของเงินทุนภาครัฐที่มีไม่เพียงพอ

COVID-19 ได้สร้างความเสียหายครั้งใหญ่ต่อเศรษฐกิจอาเซียนและผลประกอบการภาคธุรกิจในระยะเวลาอันใกล้นี้ อย่างไรก็ตาม ปัจจัยพื้นฐานระยะยาวของภูมิภาคยังคงไม่เปลี่ยน นอกจากนี้ มีหลายบริษัทที่พร้อมได้รับประโยชน์จากการฟื้นตัวของอาเซียนในยุคหลังการระบาดใหญ่ ผู้ลงทุนอาจต้องดำเนินการพิจารณาในเรื่องการประเมินมูลค่าแบบราคาต่อมูลค่าทางบัญชีในช่วงหัวเลี้ยวหัวต่อนี้ ซึ่งภายใต้พื้นฐานดังกล่าวจะทำให้พบว่ามีหลายเซ็กเตอร์ที่โดยส่วนใหญ่ดูว่ามีมูลค่าที่น่าสนใจแล้ว

รูปที่ 5 : อัตราส่วนราคาหุ้นต่อมูลค่าทางบัญชี (รายเซ็กเตอร์) เทียบกับกรอบการเคลื่อนไหวในช่วง 10 ปีที่ผ่านมา